Konu: En genel anlamda edebiyat eserlerinde ele alınan durum, duygu düşünce ve
olaylardır. Söz ve yazıyla ifade edilebilecek her şey edebiyatın konusu olabilir. Sanat eserlerinin her türünde eyleme ve somut olaya dayanan olgular, bu sanat eserlerinin konusunu oluşturur. Bütün sanat eserlerinin bir konusu ve buna bağlı bir teması vardır. Çok sıradan bir konusu olan bir eserin, zengin çağrışımlara yol açan bir teması olabilir. Eserin içeriğini somutlaştırarak olabildiğince gözlenebilir bir duruma getirmek, konunun yardımıyla gerçekleşir.
Konu eserin dışında bir şeydir ve birçok sanatçı tarafından aynı konu işlenebilir. Sanatçıya özgü konulardan söz edilemez, ancak bazı konuların kimi sanatçılar tarafından daha çok tercih edildiği de bilinen bir gerçektir. Örnek olarak bir romancı Osmanlı Devletinin kuruluşunu konu edinirken, bir başka romancı köy ve köylü sorunlarını romanına konu seçebilir. Leylâ ve Mecnun konusu da birçok şair tarafından ele alınmıştır.
Edebî eseri değerli yapan konusu değildir. Aynı şekilde eserin konusunun nesneleri de eserin değerli sayılmasının nedeni olamaz. Konu ancak tema olarak ele alındıktan, yani özel bir yorum ve kavrama biçiminin ürünü olduktan sonra bir değer taşır. Bundan önce eserin dışında ve ham bir malzeme konumundadır. Bununla birlikte çağrışım zenginliği olan bir kavram ya da nesnenin bir edebî eserde konu edilmesi, bu niteliklere sahip olmayan kavram ya da nesnelere göre daha kolaydır.
Edebiyat ve sanat eserlerinin konuları, kültürel ve sosyal yapıya bağlı olarak bazı
değişiklikler gösterir. Kültür bunalımıyla da ikileminin yoğun yaşandığı bir dönemde, kültürel yabancılaşma olgusu edebiyat eserlerinin çokça üzerinde durdukları bir konu hâline gelebilir. Yine ekonomik şartların insanları olumsuz etkilediği bir ortamda, ekonomik sorunlar çevresinde odaklanan edebî konular önem kazanabilir. Bu özel durumlar dışında, her türlü olgunun edebiyat eserlerine konu edilmesinin belirli bir zamanı yoktur. Yıllarca önce üzerinde durulmuş bir konu, daha sonra tekrar tekrar ele alınıp işlenebilir.
Konu açısından zengin olan eserlerin, tematik bir değere sahip oldukları her zaman
söylenemez. Polisiye romanlar bu durumun tipik örnekleridir. Çünkü polisiye romanlarda düşünceye yüklenen özel anlam ve yorumlardan ziyade, insanların merakını kamçılayan olay ve harekete önem verilir.
Tema veya tem(İzlek): Bir sanat eserinin merkezinde yer alan temel duygu ve düşünce
demektir. Konu ve ana düşünce ile yakınlığı nedeniyle onlarla karıştırılmaması gereken bir terimdir. Konunun somut nitelikli olmasına karşılık, tema soyut özellikler gösterir.
Bir eserin teması, onun konusu değildir. Konunun çok özel bir biçimde işlenmiş ayrıntısıdır.
Ölümün konu edildiği bir eserde ?ölüm karşısında duyulan hüzün?, bu eserin teması olarak ifade edilebilir. Bir şeyin edebiyat eserine konu edilmesi için, bir yazar veya şairin o konuyu seçmiş olması yeterlidir. Oysa tema, edebî şahsiyetin sanatçı yönünün, yorumlama gücünün bir göstergesidir.
Tema bütün sanat dallarının ortak terimlerinden biridir.
İnançlar ve kültürel değerler, herhangi bir temanın farklı toplumlarda, hatta aynı toplumda bile değişik biçimlerde ele alınmasına neden olur. Söz gelişi aşk teması, edebiyatın bir döneminde ince duyarlıkları ifade ederken, başka bir dönemde maddî hazların ifade aracı olarak işlenebilir.
Tema bir eserde, insandaki beyin gibidir. Eserde anlatılan her şeyde ve anlatma biçiminde temanın etkisi vardır. Edebî şahsiyetin eserini yazma amacı, doğrudan doğruya tema ile ilgilidir. Eğer bir eserin teması doğru belirlenirse, eserin doğru anlaşılma şansı da artar.
Bir eserin değerini konusu değil teması belirler. Bunun gerçekleşmesi ise, temanın düşünce dokusu ve yorumlanışı ile ilgilidir. Bir eserin konusunun nasıl yorumlandığı sorusuna bulunan cevap, temanın belirlenmesinde ipucudur.
Eserin bütününe hakim olan bir tema, iyi işlenmek kaydıyla, eserin sağlam bir kom-
pozisyon kazanmasında etkili olabilir.
Tema soyuttur ve soyutluğun derecesi edebî şahsiyetin özellikleriyle yakından ilgilidir. Tema, somut verilerle desteklendiği zaman eserin başarısı artar.
Bir edebî eser veya metin, birden fazla temadan meydana gelebilir. Fakat bunlardan
biri veya birkaçı edebî eser veya metinde daha bir önem kazanmış olarak karşımıza çıkar. İkinci, üçüncü derecedeki temalar, asıl temayı besler, eseri zenginleştirir. Eserin daha iyi anlaşılmasını kolaylaştırır.
Yorumlar
Yorum Gönder