a) Divan-ı Lügati’t- Türk ( Türk Dilinin Sözlüğü) ( 1072–1074 )
* Kaşgarlı Mahmut yazmıştır.
* Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazılmıştır.
* 1074 yılında bitirildiği düşünülüyor.
* Türkçenin ilk sözlüğüdür.
* Türklere ait gelenek göreneklerden tarihten folklordan bahsettiği için bir ansiklopedi özelliği taşımaktadır.
* Kitapta 7500 kelimenin Arapça karşılığı verilmiş olup ayrıca halk şiirleri, atasözleri, deyimler kullanılmıştır.
* Ebu’ l Kasım’ a sunulmuştur.
* Hakaniye Türkçesi ile yazılmıştır.
b) Kutatgu Bilig (Mutluluk Veren Bilgi) (1069- 1070 )
* 1069–1070 tarihlerinde Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıştır.
* Türk edebiyatının ilk siyasetnamesidir.
* Öğretici bir nitelik taşımaktadır.
* Tapgaç Buğra Han’a sunulmuştur.
* Devletin nasıl yönetilmesi gerektiği vurgulanmıştır.
* Hakaniye (Doğu ) Türkçesi ile yazılmıştır.
* 6645 beyitten müteşekkildir.
* Eserde öğütler; devlet, akıl saadet, adalet sembolleriyle verilmiştir.
* Hakaniye Türkçesi ile yazılmıştır.
* Aruz ölçüsüyle yazılmış ilk mesnevidir.
* Küntoldı adaleti, Aytoldı saadeti, Ödgürmüş zekayı, Odgurmuş ölümü temsil eder.
c) Divan-ı Hikmet
* Hoca Ahmet Yesevi tarafından yazılmıştır.
* İlahi aşk kavramı ilk defa bu eserde kullanılmıştır.
* Yesevi tarikatının esasları ve dinin temel öğretileri anlatılmıştır.
* 12. yy da yazılmıştır.* Hece ölçüsüyle halk dili kullanılmıştır.
* Hakaniye Türkçesi ile yazılmıştır.
d) Atabet’ül Hakayık (Hakikatlerin Eşiği)
* Yüknekli Edip Ahmet tarafından yazılmıştır.
* 12. yy da yazılmıştır.* Eserde ahlakın önemi ve yolları üzerinde durulmuştur.
* Beyit ve dörtlükler bir arada kullanılmış. Dolayısıyla aruz ve hece veznibirlikte kullanılmıştır.
DEDE KORKUT HİKAYELERİ
Destandan halk hikâyesine geçiş döneminin ürünüdür.
* Dede Korkut 12 hikâyeden oluşur.
* Olağanüstü olaylarla gerçeğe uygun olaylar eserde iç içedir.
* Türklerin eski yaşam tarzları ile ilgili ayrıntılar yanında İslam dini ile ilgili özelliklerde vardır.
* Eserde geçen ‘’Dede Korkut’’meçhul bir halk ozanıdır.
* Hikâyelerde oğuzların çevredeki boylar ile aralarındaki savaşlar ve kendi iç mücadeleleri yer alır.
* Hikâyelerin konuları; aşk, yiğitlik gösterisi, kahramanlık, boylar arasındaki savaştır.
* 15. yy’da kaleme alınmıştır.
* Eserin yazarı belli değildir.
* Nazım ile nesir iç içedir.
* Hakaniye lehçesi kullanılmıştır.
YUNUS EMRE
· 13. yüzyılda yaşamıştır.
· Tasavvuf şairidir. Tekke Edebiyatının kurucusudur.
· Hoşgörü ve sevgi timsalidir.
· Anadolu Türkçesinin kurucusudur.
· Taptuk Emre’nin talebesidir.
· Medrese tahsili görmüştür.
· Divan’ı ve Risaletün Nushiye adlı eseri vardır.
KAYGUSUZ ABDAL
· 14 -15. yüzyıl tasavvuf şairidir.
· Bektaşi tarikatına mensuptur.
· Bektaşi geleneğinin ilk şairlerindendir ve şathiyeleri ile ünlüdür.
· Medrese eğitimi görmüştür.
· Budalaname adlı eseri ünlüdür.
HOCA DEHHANİ
· Aslen Horasanlı olup Anadolu’ya yerleşmiştir.
· 20 bin beyitlik Selçuklu Şehnamesini yazmıştır.
· Divan Edebiyatının ilk şairidir.
AHMEDİ
· 14. yüzyıl Divan şairidir.
· Eserlerinde beşeri aşkı işlemiştir.
· Asıl mesleği hekimliktir.
· Eski Türkçeyi eserlerinde kullanmıştır.
· İlk gerçek kaside örneklerini yazmıştır.
· Bu yüzden Divan Edebiyatının kurucusu olarak kabul edilir.
· En ünlü eseri Cemşid ü Hurşit’tir.
HACI BEKTAŞ – I VELİ
· Bektaşi tarikatının kurucusudur.
· Makalat isimli eserin yazarıdır.
· Tasavvuf geleneğine bağlıdır.
· 13. yüzyılda yaşamıştır.
· Hoca Ahmet Yesevi’nin öğrencidir.
GÜLŞEHRİ
· Kırşehir- Nevşehir civarında yaşamıştır.
· Ahilik ocağına bağlı bir mutasavvıftır.
· En ünlü eseri Mantıku’t-Tayr’dır.
NASRETTİN HOCA
· 13. -14.Yüzyıllarda Sivrihisar’da doğmuştur.
· Akşehir’de imamlık yapmıştır.
· Türk kültürünün mizah ustalarındandır.
· Fıkraları hem güldürür hem düşündürür.
FÜTÜVVETNAME
· Ahilik teşkilatının esaslarını anlatan eserdir.
· Anadolu ahiliğinin kurucusu Ahi Evran tarafından yazılmıştır.
GAZEL
* Divan şiirinin en çok kullanılan nazım şeklidir.
* Konu bakımından Türk Halk Şiirindeki koşmalara, İslamiyet öncesi Türk Şiirinde koşuklara benzer.
* Gazeller aruz vezniyle ve beyitlerle yazılır.
*Beyit sayısı 5-15 arasında değişir.
* Kafiye düzeni: a-a, b-a, c-a, d-a, ….. şeklindedir.
*Gazelin en güzel beytine “beytü’l-gazel” ya da “şah beyit” adı verilir.
*İlk beytine matla, son beytine makta denir.
Bütün beyitlerinde aynı düşüncenin ele alındığı gazeller, yek-ahenk gazel; her beyiti öncekinden ustalıklı biçimde söylenmiş gazellere yek- avaz gazel denir.
KASİDE
* Divan Edebiyatında daha çok din ve devlet büyüklerini övmek için yazılan şiirlerdir.
* Aruz ölçüsü ve beyit nazım birimi ile yazılırlar.
* Kafiye sistemi gazeldeki gibidir: a-a, b-a, c-a….
* Beyit sayısı 33 ile 99 arasında değişir.
* İlk beyitine matla, son beyitine makta denir.
* Kasidenin en güzel beyitine “beytü’l-kasid”, şairin mahlasının bulunduğu beyite “taç beyit” denir.
KASİDENİN BÖLÜMLERİ
* Nesip: Kasidenin ilk bölümüdür. Genellikle bahar tasvirleri yapılır.
*Tegazzül: Kasidede yer alan gazele verilen addır.
* Girizgah: Asıl konuya giriş beyitidir.
*Methiye: Övgü bölümüdür.
*Fahriye: Şairin kendini övdüğü bölümdür.
* Dua: Kaside dua bölümü ile biter.
KASİDE ÇEŞİTLERİ
* Tevhid: Allahın birliği ve büyüklüğünü anlatan kasidelere verilen addır.
* Münacat: Allaha yalvarmak için yazılan kasidelere denir.
* Naat: Peygamberimize olan sevginin dile getirildiği kasidelerdir.
* Hicviye: Kişilerin eleştirildiği türdür.
* Şehrengiz: Şehirlerin güzelliğini anlatan şiirlerdir.
* Gazavatname: Savaşlardaki kahramanlıkları anlatan türdür.
* Mersiye: Ünlü şahsiyetlerin ölümünden duyulan üzüntünün anlatıldığı kaside türüdür.
BAKİ
* 16. yüzyılın en ünlü divan şairlerindendir.
* Sultanü’ş-şuara (Şairlerin Sultanı) diye anılır.
* Divan’ından başka eseri yoktur.
* Kanuni Mersiyesi ile tanınır.
FUZULİ
* 16. Yüzyılın en ünlü divan şairlerindendir.
* Bağdat – Kerbela bölgesinde yaşamıştır.
* Aşk ve ıstırap şairidir.
* Şiirlerinde tasavvufi konuları işlemiştir.
* Azeri Türkçesi eserlerine hakimdir.
* Divan Edebiyatının en sade ve en lirik şairidir.
* Eserleri: Arapça, Farsça ve Türkçe olmak üzere üç dilde divanı vardır.
Şikayetname, Hadikatü’s-Süeda, Hamse sahibi bir şairdir. (Beş mesneviye hamse denir.) Leyla ile Mecnun en ünlü mesnevisidir. Beng ü Bade…. (Esrar ve Şarap)
AZMİZADE HALETİ
* 16. yüzyılda yaşamış ilim adamı ve edebiyatçıdır.
* Rubaileri ile tanınır.
NEF’i:
* 17. yüzyıl divan şairidir. Erzurumludur.
* Hicivleriyle tanınır, bu yüzden öldürülmüştür.
*Divan’ından başka Siham-ı Kaza (Kaza Okları) adlı eseri vardır.
KADI BURHANETTİN
* 14. yüzyılda şair ve devlet adamıdır. Kayserilidir.
* Azeri Türkçesini ve Eski Anadolu Türkçesini kullanır.
* Kendi adıyla Kadı Burhanettin Devletini kurmuştur.
*Tuyuğ türünün en büyük ustasıdır.
BAZI TÜRLER
Murabba: Dörtlüklerle yazılır.
Muhammes: Beşliklerle yazılır.
Tardiye: Özel bir kalıpla ve beşliklerle yazılır.
Tahmis: Gazelin beyitlerine aynı ölçüde ve uyakta üç dize getirilerek muhammese dönüştürülmüş biçimidir.
Müseddes: Altı dizeli bölümlerden oluşan nazım şeklidir.
Muasser: Her bendi 10 dizeden oluşan şiirlerdir.
AHMET PAŞA
* 15. yüzyıl divan şairidir.
* Fatih Sultan Mehmet’in hocasıdır.
* Anadolu Şairler Sultanı unvanı almıştır.
AŞKİ
* 16. yüzyıl divan şairidir.
* Murabba ve muhammesleri ile ünlüdür.
NABİ* 17. yüzyıl Divan şairidir.
*Didaktik şiirin en önemli temsilcisidir.
*Celali isyanlarından etkilenmiştir.
*Hayriye, Hayrabad ve Tuhfet’ül Harameyn adlı eserleri vardır.
ŞEYHİ
* 15. yüzyıl divan şairidir.
* Harname, Hüsrev ü Şirin adlı eserleri ile Divan’ı vardır.
ALİ ŞİR NEVAİ
* 15. yüzyıl divan şairi ve devlet adamıdır.
* Çağatay Edebiyatının en önemli ismidir.
* İlk hamse sahibi şairdir.
* İlk şairler tezkiresinin yazarıdır. (Mecalisü’n,nefais)
* Muhakemetü’l-Lugateyn isimli eserinde Türkçe ile Farsçayı karşılaştırmıştır.
* Leyla ile Mecnun Mesnevisi ilk defa Türkçe yazan şairdir.
NEDİM
* 18. yüzyıl divan şairidir.
* Tasavvufi ve dini konulara girmemiştir.
* Medrese eğitimi görmüştür.
* Mahallileşme akımının öncülerindendir.
* Divanından başka eseri yoktur.
* Şarkı türünün en önemli ismidir.
* Lale Devri şairidir.
Yorumlar
Yorum Gönder