ARUZ ÖLÇÜSÜ
1- Aruz ölçüsünde heceler açık (kısa), kapalı (uzun) ve medli
hece olmak üzere üçe ayrılır.
2- Başlıca tef‘ileler şunlardır: Fa‘ (-), Fe ul (. -),Fa‘ lün
(- -), Fe i lün (. . -),Fâ i lün (- . -), Fe û lün (. - -), Mef û lü (- - .),
Fe i lâ tün (. . - -), Fâ i lâ tün (- . - -), Fâ i lâ tü (- . - .), Me fâ i lün
(. - . -), Me fâ î lün (. - - -), Me fâ î lü (. - - .), Müf te i lün (- . . -),
Müs tef i lün (- - . -), Mü te fâ i lün (. . - . -)... Burada tef‘ilelerle
parantez içindeki hecelerinin değerlerinin aynı olduğuna dikkat ediniz.
3- Aruz vezninde tef‘ileler heceleri bölebilir. Hece
ölçüsündeki gibi okuyuşta tef‘ilelerde durgu yapılmaz.
4- Aruz vezninde hecelerin kısalığı ve uzunluğu esas olduğu
için bazı Türkçe kelimeler kısa olduğu halde vezin gereği uzun okunur; buna
imale denir. İmale kısa heceyi uzun yapar. Arapça ve Farsça kelimelerdeki bazı
uzun seslerin vezin gereği kısa okunmasına da zihaf denir. Zihaf ise imalenin
tersine uzun heceyi kısa yapmayı sağlar. Hece ölçüsünde böyle bir mesele
yoktur. Türk edebiyatında imale
çok sayıda bulunmakla beraber zihaf kusuru hoş karşılanmadığı için çok az
yapılmıştır.
5- Farsça tamlama eki olan “-i” ile “ve” anlamındaki “ü, vü”
bağlacı vezin gereği uzun da kısa da olabilir.
6- Medli heceler hafif bir “i, ı” sesi varmış gibi okunur.
Bahâr kelimesi bahâr[ı], eşkden kelimesi ise eşk[i]den şeklinde söylenmelidir.
7- Feilâtün / Feilâtün / Feilâtün / Feilün kalıbıyla yazılan
şiirlerde ilk tef‘ile bazı mısralarda Fâilâtün, son tef‘ile ise Fa‘lün
olabilir. Bu sadece bu kalıba özgü bir durumdur. Bu kalıpla yazılan şiirlerde
başta imale yapmaya gerek yoktur. Farklı tef‘ile parantez içinde hemen altında
gösterilir.
8- Türkçe kelimelerle aruz veznindeki başarı Muallim Naci
ile başlamış olup Türk aruzu Tevfik Fikret,
Yahya Kemal
Beyatlı ve Mehmet Âkif
Ersoy tarafından gerçekleştirilmiştir. Hatta Mehmet Âkif
o kadar başarılı olmuştur ki bir çok kişi İstiklâl Marşı'nın hece ölçüsüyle
yazıldığını zanneder. Oysa bu marş aruzun “Fe i lâ tün / Fe i lâ tün /Fe i lâ
tün /Fe i lün” kalıbıyla yazılmıştır.
9- Aruzla yazılan bir şiirin hece sayısı bazan eşit olabilir.
Mısralardaki açık kapalı dizilişinin aynı olması o şiirin aruzla yazıldığın
gösterir.
Cânı
cânânı bütün vârımı alsın da Hüdâ 15 hece
Etmesin
tek vatanımdan beni dünyada cüdâ 15 hece
10- Sessiz bir harfle biten kelime vezin gereği açık olması
gerekirse, kendinden sonra sesli ile başlayan bir hece varsa birinci kelimenin
sonundaki harf, ikinci kelimenin ilk hecesine ulanır. Buna ulama denir. Ulama
kapalı heceyi açık yapar. Ulama genellikle yapılır; fakat her zaman yapılmak
mecburiyetinde değildir.
11- Servet-i Fünun
edebiyatçıları bir şiirde değişik aruz kalıpları kullanmak suretiyle serbest
vezne zemin hazırlamışlardır. Cenap Şahabetin'in “Elhân-ı Şita” adlı şiiri bu
şekilde yazılmıştır. Bu şiirdeki bazı mısralar Feilâtün / Mefâilün / Feilün,
bazı mısralar ise Mef‘ûlü / Mefâîlü / Mefâîlü / Feûlün kalıbıyla yazılmıştır.
12- Bir şiirin
vezni en az iki mısradan hareket ederek bulunabilir. Tek mısraa bakarak vezin bulunmaz.
13- Mısralardaki imale ve zihaf kusuru olan heceleri altı
çizilerek belirtilmiştir.
14- Bir şiirin vezni bulunurken şu işlemler yapılır:
a) Veznini bulacağımız mısraların hecelerindeki uzun
seslilere dikkat ederek yazmalıyız.
b) Önce mısralardaki hecelerin açık mı kapalı mı oldukları
tespit edilir.
c) Medli hece olup olmayacağı özellikle kontrol edilmelidir.
Bu ihmal edilirse bir mısradaki hece değeri eksik çıkar. Mısralardaki heceler
sayılarak medli hece olup olmadığı konusunda bir ipucu yakalayabiliriz.
d) Hecelerin açık kapalı değerleri karşılıklı kontrol edilir.
Önce imkân varsa ulama, yoksa imale yapılır. Zihaf çok az bulunduğu için en
sonra o ihtimal düşünülür.
e) Hecelerin karşılaştırılması yapıldıktan sonra açık kapalı
değerleri çizgi ve nokta şeklinde ayrı bir yere geçilir. Mısra sayısına göre
tef‘ile sayısı tahmin edilmeye başlanır. İlk tef‘ile en az heceden oluşur.
Genelde az heceli Fa’, Fe i lün, Fâ i lün gibi tef‘ileler sonda bulunur.
f) Yazılan aruz kalıbı ile işaretler
arasında uyum olmasına dikkat etmelidir.
BAFRA LİSESİ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ÖGRETMENİ
İHSAN KIRBAŞ
Yorumlar
Yorum Gönder