KİTABIN ADI :SARAY VE ÖTESİ
KİTABIN YAZARI :HALİT ZİYA
UŞAKLIGİL
YAYIN EVİ :İNKILAP VE AKA
BASIM YILI :GÜL MATBAASI-İSTANBUL-1981
1.KİTABIN KONUSU
Abdülhamit’in tahttan indirilmesiyle yerine geçen Reşad
Efendi’nin (Beşinci Sultan Mehmet)
döneminde saraya mabeyn başkatipliğine alınan Halit Ziya Uşaklıgil’in (Yazarın)
sarayda ki memuriyet hayatı ve memuriyet hayatından sonraki yaşamı anlatılmaktadır.Yazar
sarayda geçirdiği dört yıl boyunca Osmanlı Devleti’ nin bulunduğu durumdan bahsetmektedir.
2.KİTABIN ÖZETİ
Yazar, Reşad Efendi’nin (Beşinci Sultan Mehmet) tahtta geçmesi ile
mabeyn başkatipliği görevine getirilir.Böylece saraydaki memuriyet hayatı
başlar. Yazar saraya ilk geldiği zaman koskoca imparatorlukta görev yapmanın
heyecanı vardır. Aklında bir takım sorular vardır.(Padişahın nasıl bir adam
olduğu?,Ortamın nasıl olduğu?…) Yazar saraya geldiği zaman büyük bir samimiyet
ile karşılanır. Bundan hoşnut olur. Saraya geldikten hemen sonra Hünkar’ın
huzuruna çıkar.Onunla görüşür.Görevini öğrenir.Hünkar yazara işinin ne derece
önemli olduğunu hatırlatır.
Yazar saraya geldiği günlerde büyük
bir şaşkınlıga uğrar. Gördüğü durum hiç de iç açıcı değildir.Devlet hakkında
pek olumlu düşünmez. Örneğin saray içinde yapılan yemeklerin sarayın çok daha
öte taraflarına bile gittiği,oradaki halkı bile doyurduğu,israfın hat düzeye
geldiğini görür. Devletin çöküş durumunda olmasının sebeplerini teker teker
anlamaya başlar.
Yazar bu arada adı sık sık veliahd
için geçen Yusuf İzzüddin Efendi ve Vahidüddin Efendi’nin birbirlerine üstünlük
kurma çalışmalarına tanık olur. Yazar sarayda yavaş yavaş faaliyetlere başlar.
Verilen görevleri arkadaşı Lütfi Bey’le beraber yaparlar.Lütfi Bey yazarın en
samimi arkadaşlarından birisidir. Yemek odalarının yapımı, misafirlerin
ağırlanması, yatak odalarının tamiri v.b. işlere hemen başlarlar. Hatta işlerin
aksamaması için nöbet sistemi kurulur.
Yazar sarayda ki olan olayları,başından
geçen olayları anlatır.Bunlar sırayla şöyledir;istifa olayları, sultanların
evlilikleri, damatlara verilen adlar(damad-ı şehriyari), alayların geçişleri,
selamlıklar, hünkarın cuma günleri halkla selamlaşması, yabancı ülkeden Osmanlı
Devletine ziyarete gelenlerin nasıl tavır takındıklar, ramazan aylarının
özelliklerini (ülkede yaşayan kadın erkek herkes oruç tutar,namazlarını
geçiktirmezler, ramazanda yardımlaşma çoktur), bayramın özelliklerini,
Topkapı’daki merasim törenlerini, Abdulhamit’e halkın isyanını, Reşad Efendi
ile Abdulhamit’in karşılaştırılmasını, askeri gösterileri, yazarın saraydaki
görevi süresinde yaptığı gezileri, Trablusgarp savaşı,1.nci Dünya savaşına
katılım aşamasını…
Yazar ve iş arkadaşı Lütfi Bey
sadrazamın değişmesi(Ahmet Muhtar Paşa’nın sadrazam olmasıyla) yüzünden istifa
ederek görevden ayrılırlar.Böylece yazarın dört yıllık saray hayatı biter.
Yazar bundan sonra yurt dışına geziler yapar. Hünkar tarafından yurtdışına
yollanır. Hünkar yazara maddi ve manevi destek sağlar. Yazar yurtdışında bazı
kurslara katılır ve kendi edebi hayatını sürdürür.
Yazar bu kitabında ilgisini çok çeken
birkaç olaydan da
bahsetmektedir.Bunlardan birisi Frasa’dan gelen ziyaretçilerden bazılarının
Osmanlı Devleti alehinde konuşmaları,Osmanlı Devleti’ni küçümsemeleri.Enver
Paşa’nın Sarıkamış dramını anlatmaktadır.Trablusgarp Savaşı ve Atatürk’den
bahsetmektedir.
3. KİTABIN ANA FİKRİ
İnsanlara verilen görevler yüksek
derecede olabilir. Her ne olursa olsun kişiliğimizi kaybetmeden verilen
vazifeyi yerine en iyi şekilde yerine
getirmeliyiz. İnsanları çalışkanlıklarından dolayı takdir etmeliyiz. Görev ile
siyaseti birbirine karıştırmamalıyız. İnsanları sevmeli ve onlarla iyi ilişkiler
kurmalıyız. Kendi statümüze uygun olarak davranmalıyız. Kırıcı olmamalıyız.
4. KİTAPTAKİ OLAYLARIN VE
ŞAHISLARIN DEĞERLENDİRMESİ
Yazar(Halit Ziya Uşaklıgil):
Reşad Efendi’ nin (Beşinci Sultan Mehmet) tahtta geçmesiyle saraya gelir ve
mabeyn başkatibi olur. Saraydaki görevlilerle iyi geçinir. Çalışkandır. Hünkar
(Sultan) ile iyi ilişkiler kurar. Çevresi tarafından sevilen bir kişidir. Dört
yıl bu görevi sürdürmüştür. Sarayda geçirdiği yaşamını etkili ve açık bir
şekilde anlatmıştır.
Reşad Efendi(Beşinci Sultan
Mehmet): Abdülhamitten sonra tahtta geçmiştir. Hükümdardır, kimseye karşı
zararı dokunmayan ,çevresi tarafından Abdülhmite göre daha çok sevilen
birisidir. Osmanlı Devletinin çöküş döneminde padişah olduğu için bir takım
sıkıntılar geçirmiştir.
Lütfi Bey: Yazarın yanında
beraber çalışmaktadır. İş arkadaşıdır. Yazarın söylediğine göre güvenilir,
doğru, dürüst, ahlaklı ve namuslu bir kişidir. Yazarın samimi arkadaşıdır.
Nitekim onunla beraber görevinden istifa etmiştir.
Vahidüddin: Yusuf İzzeddin’
in Veliahd yarışında rakibidir. Doru
sözlü, yakışıklı ve dürüst birisidir. Sonunda veliahd olmuştur.
Yusuf İzzeddin: Vahidüddin’ in
veliahd yarışında rakibidir. Kıskanç , kibirli, samimiyetsizdir. Veliahd olmak
için entrika yaratmasına rağmen başarılı olamamıştır.
Ayrıca kitapta geçen bazı
şahıslar şunlardır;Vahdeddin, Ahmet Muhtar Paşa,Tevfik Bey, Enver ,Sabit Bey ve
Ahmet Rıza
5. KİTAP HAKKINDA ŞAHSİ GÖRÜŞ
Kitap Osmanlı Devlatinin son
yıllarına doğru çöküş dönemini (1908 - 1913) anlatan bir tarihi yapıttır.
Osmanlı sarayı içinde olup bitenleri öğrenmek, gerçeklerle yüz yüze kalmak,
koca imparatorluğun nasıl bir şekilde çöktüğünü, yıkıldığını anlamak için ufak
bir kanıt özelliği taşır. Kendi tarihimizi bilmek ve öğrenmek açısından önemli
bir eserdir.
Dilinin biraz ağır oluşu okumayı
biraz engellesede fazla anlaşılmayan sözcükler bulunmamaktadır. Saray hayatı
çok ince bir ayrıntıyla anlatılmıştır.Bu kitapta Osmanlı Devleti dışında diğer
yabancı devletler hakkında da bilgi elde etmek mümkündür.Yazar bu kitabı edebiyatçıdan
ziyade tarihçi gibi değerlendirmiştir.
6. YAZAR HAKKINDA BİLGİ
Halid Ziya , Hacı Halil Efendi’nin
üçüncü çocuğu olarak 1866’da İstanbul‘da doğdu.1873-1878 yılları arasında
askeri rüştiyeye devam etti. Babasının işleri kötü gitmeye başlayınca Halit
Ziya annnesiyle birlikte İzmir’e dedesinin yanına gönderildi. Öğrenimini İzmir
Rüştiyesi‘nde sürdürdü. Bu arada babasının işlerini düzene koyup İzmir’ e
gelişi ve yeni bir ticaret evi açışıyla sığıntı olma düşüncesinide zihninden
atan Halid Ziya, ikinci bir okula hazırlık için Frenk Mahallesi’ nin Alioti
bölümündeki Auguste de Jaba adlı avukatın emrine verildi.
Halid Ziya, babasının katibi olarak
işe başladığı, bu iş edebiyat merakıyla pek bağdaşmadığından yeni iş
tavsiyelerini dikkate aldı, ancak İstanbul’ da hariciyeci olmak için yaptığı
başvuru sonuçsuz kaldı. İzmir‘e dönüşünde Rüşdiye öğretmenliğine başladı ve
akabinde Osmanlı Bankası’ na girdi.
Servet – I Fünun’a katılarak edebi
faaliyetlerini yoğunlaştırdı. Meşrutiyet’ten sonra bir Darülfünun Edebiyat
Fakültesi’nde Batı Edebiyatı okuttu, sonra Mabeyn Başkatibi oldu (1909). Bu
görevinden sonra memuriyete dönmeyen Halid Ziya edebiyata yöneldi. 23 Mayıs
1945 tarihinde İstanbull’ da öldü.
ESERLERİ:
Romanları :Nemide, Bir Ölünün Defteri, Ferdi ve
Şürekası, Mai ve Siyah, Aşk-I Memnu, Kırık Ayaklar
Hikayeleri :Bir Muhtıranın Son Yaprakları,Bir İzdivacın
Tarih-I Muaşakası, Solgun Demet, Hepsinden Acı, Aşka Dair, İhtiyar Dost, Kadın
Pençesi, Heyhat, İzmir Hikayesi, Bu muydu?Bir Yazın Tarihi
Hatıraları :Kırk Yıl, Saray ve Ötesi, Bir Acı Hikaye
Deneme :Sanata Dair
Yorumlar
Yorum Gönder