İnsanlar arası ilk ilişkilerden biri haberleşmedir. İlk insanlardan günümüze haberleşme dumandan, davuldan, kuştan, atlı postalardan, motorlu postalardan; günlük gazetelere, sesli radyo haberlerine, görüntülü televizyon haberlerine, bilgisayar ağlarına uzanan bir gelişme göstermiştir.
Günlük gazetelerde, belli aralıklarla yayınlanan dergilerde, meslek kuruluşlarının belli aralıklarla yayınladığı bültenlerde; radyo ve televizyonlarda belli zaman aralıklarıyla sunulan bültenlerde belli bir zamanda ve yerde olmuş olayları halka duyurmak ve merakı gidermek için ayrıntılı ve anlaşılır bir dille aktarılan / yayımlanan yazılara haber ya da haber yazısı denir.
Yayın organlarının en büyük desteği haberdir. Hiç bir yayın organı habersiz düşünülemez. Bir haberin değeri okuyucu sayısıyla belirlenir. Bu nedenle her olay haber olmayabilir. Belli bir okuyucu kitlesine ulaşabilecek olaylar haber sayılır.
Ayrıca hayvanlar dünyasında gözlenen; leyleklerin göç katarlarının idaresi; arılardaki, karıncalardaki iş bölümü; anaç tavuğun yavrularını büyütmesi de haberleşmeyle açıklanabilir.
Yayın ile yayım arasındaki fark
Yayım; basıp dağıtma veya radyo televizyon gibi kitle haberleşme araçlarıyla halka iletme işi, neşir.
Yayımlamak; yayım işini yapmak, neşretmek.
Yayın; yayınlanmış şey, neşriyat. Örneğin: Kitap, dergi, program.
Medya Okurluğu ve YazarlığıTerimleri
Gazete: Siyaset, ekonomi, kültür, güncel hayat ve başka konularda haber ve bilgi vermek için, yorumlu veya yorumsuz, her gün veya belirli zaman aralıklarıyla çıkarılan yayın. Çıkarıldığı ve yönetildiği yer.
Sütun: Gazete, dergi, kitap gibi yazılı araçlarda, sayfanın yukarıdan aşağıya doğru ayrılan dar bölümlerden her biri.
Manşet: Gazetelerin ilk sayfalarının üst kısımlarına büyük puntolarla konulan/yazılan başlık.
Sürmanşet: Gazetelerin birinci sayfasındaki logonun üzerinde kullanılan başlık.
Muhabir: Haber toplayana, haber yazana denir.
Ajans: Haber toplama ve yayma işiyle uğraşan kuruluş.
Köşe yazısı: Fıkra. Tekzip: Yalanlama.
Asparagas: Doğru olmayan, uydurulmuş, yalan haber
Enformasyon: Danışma, tanıtma; haber alma, haber verme, haberleşme, bilgilendirme
Dezenformasyon: İnsanları yanıltma amacıyla yanlış, fazla ya da eksik bilgi vermektir
Magazin: Ünlülerin yaşamı, dedikodu gibi çeşitli mevzulardan bahseden medya konusu, bu konuları işleyen resimli mecmua ya da bilgi kaynağı
Medya: Kitle iletişim araçları, radyo, televizyon, gazete, dergi gibi elektronik veya yazılı basın organlarını anlatmak için kullanılan bir terimdir
Manipülasyon: Birilerini, istendiği gibi düşünmeleri ya da istendiği gibi yapmaları için etkilemek
Propaganda: Fikirlerin düşüncelerin tanıtılması, insanları bu fikirler ve düşünceler etrafında birleştirmektir ya da diğer bir anlatımla bir amaca hizmet eden çok belirli bir mesaj sunumudur
Reyting (izleyici oranı): Ortalama izlenme oranıdır. Bir program diliminde veya zaman diliminde her dakikaya düşen ortalama izleyici yüzdesini gösterir. İzlenme Payı, bir kanalın belli bir zaman diliminde toplam izleyiciden almış olduğu payı gösterir.
Sansasyon: Popüler, şaşırtıcı, ilgi uyandırıcı, ilginç, dikkat çeken, heyecan yaratan, duygulara hitap eden olay
Haber Yazısı Türünün Tarihi Gelişimi
Halka günlük olayları haber verme geleneğinin şimdilik Atina’da başladığı sanılmaktadır. Eski Atina’da, halk günün belirli saatinde, bir meydanda toplanır, hatip kendilerine o günün haberlerini yüksek sesle söylerdi. Eski Osmanlı’daki “tellâl çağırmak”, “tellâl çıkartmak” işi de, halka duyurulması gerekli haberleri ulaştırmak için haberci göndermekten başka bir şey değildi. Tellâl mahalle aralarına girer, sokak sokak gezer, böylece haberi vatandaşın ayağına götürürdü. Günümüzde aynı işi belediyeler; acil durumlarda, haberin hemen iletilmesi için resmi daireler en çok da pazarlamacılar uygarlığın teknik olanaklarını da kullanarak hâlâ yapmaktadırlar.
Haber Kaynakları
Haber kaynağını yaşamdan alır. Genel olarak haber kaynakları üçe ayrılır:
1. Resmi Haberler; resmi ve özel kuruluşlardaki yetkili kişilerden alınan haberlerdir.
2. Özel Haberler; halk arasından toplanır.
3. Ajans Haberleri; haber toplama ve yayma işleriyle uğraşan kuruluşlardan alınan haberlerdir.
Haberde; yurtiçindeki, yurtdışındaki önemli ya da ilginç olaylar kısa ve özlü bir biçimde halka sunulur, gerekirse resimle, fotoğrafla desteklenir. Haber yazıları, anlattığı olayın türüne göre ad alır: Siyasal haberler, ekonomik haberler, bilimsel haberler, teknoloji haberleri, sanat haberleri, spor haberleri, sosyal haberler… vb. Skandal ve dedikodu haberleri… gibi halk arasında heyecan yaratan haberler vardır, böyle haberlere sansasyonel haber denir. Haberin anlatımı çoğunlukla resmi olmak zorundadır.
Gazeticilikte Bir Haberde Aranan İlkeler Nelerdir?
Gazete haberlerinde uyulması gereken ilkeler vardır. Bunlar 5N1K ile formülleştirilmiş. Bir haberde bunların eksiksiz verilmesi gerekir: “Ne?/ Neden?; Nerede?;Nasıl?; Ne zaman?; Kim?” sorularının yanıtları haberde bulunmalıdır.
“Newcastle Üniversitesi bilim adamları kordon kanından elde edilen kök hücreden mini-minyatür karaciğer geliştirdiler. 1 Kasım 2006” cümlesini 5N1K formülüne göre inceleyebiliriz.
• Ne: Habere kaynak olan olayın kimin başından geçtiği ya da neyin bir olay sonucunda etkilendiği bildirilmelidir. Örnek: “mini-minyatür karaciğer”
• Nerede: Bütün olaylar bir yerde geçer. Yer bilgisi haberlerde genelden, tikele doğru verilir; ülke, il,varsa ilçe, köy, mahalle, semt, cadde, sokak, ev, meclis, okul, üniversite… “Newcastle Üniversitesi’nde”
• Neden: Habere kaynak olan olayın neden etkilendiği/ neden yapıldığı bulunur. “kök hücreden”
• Nasıl: Habere kaynak olan olayın yapılış, meydana geliş sürecinin anlatıldığı bölümdür. “kordon kanından elde edilen kök hücreden”
• Ne zaman: Yine bütün olaylar bir zamanda meydana gelir. Zaman bilgisi de haberlerde genelden, tikele doğru verilir; yıl, ay, gün, saat, dakika…“ 1 Kasım 2006”
• Kim: Habere kaynak olan olayın kimin başından geçtiği / kimin etkilendiği / kimin yaptığı bildirilmelidir. Örnek: “Newcastle Üniversitesi bilim adamları” Haber yazmak çok önemlidir. Muhabir, bu ilkeleri uygularken okuyucu ile bağını koparmamak zorundadır. Haber Yazısının Özellikleri
• Haber plânı tersine dönmüş pramit diye bilinir. Tersine dönmüş pramitte, haberin giriş bölümünde olay birkaç cümle ile özetlenir. Gelişme bölümünde sözü uzatmadan gerekli ayrıntılar verilir. Sonuç bölümünde ise olayın etkisi, olaya el koyma anlatılır.
• Haber kaynağını yaşamdan alır.
• Haber ilginç olmalıdır. Haberin başlığı da ilginç olmalı, başlığa gözü takılan okuyucu, gerisini okumak için can atmalıdır.
• Haber duyulmamış olmalıdır. Okuyucu duyduğu bir olayı ikinci kez okumaz.
• Haber önemli olmalıdır. Haberin ilgilendirdiği okuyucu kitlesi çok olmalıdır.
• Haber doğru olmalıdır. Muhabir haberi tarafsız yazmalı, habere yorum katmamalıdır. Yorum köşe yazarlarının işidir.
• Haber yazılarında, muhabir okuyucuyu haberle baş başa bırakmalı, okuyucusuna kendi varlığını hissettirmemelidir.
• Haber yazılarında inandırıcılık, belgelere dayanma, olayı tüm boyutlarıyla aktarma, yansız davranma, okuyucunun farklı yorumlamasına imkân vermeyecek şekilde olmalıdır.
• Açık ve kolay anlaşılır bir dil ve anlatım kullanılır.
• Bütün yazılı anlatımlarda uygulanan kurallar haber yazıları için de geçerlidir.
(Çeşitli kaynaklardan derlenmiştir.)
Yorumlar
Yorum Gönder