KUTADGU BİLİG'DEN SÖZLER
Akıl senin için iyi ve yeminli bir dosttur. Bilgi senin için çok merhametli bir kardeştir.
Akıl süsü dil, dil süsü sözdür. İnsanın süsü yüz, yüzün süsü gözdür. İnsan sözünü dil dili ile söyler; sözü iyi olursa, yüzü parlar.
Anlayış ve bilgi çok iyi şeydir; eğer bulursan, onları kullan ve uçup göğe çık.
Bir insan bütün dünyaya tamamen sahip olsa bile, sonunda dünya kalır; onun kısmetine ancak iki top bez düşer.
Bu dünya renkli bir gölge gibidir, onun peşine düşersen kaçar; sen kaçarsan o seni kovalar.
Bu dünyanın kusuru bin, meziyeti ise birdir. İnsan bunu nasıl geçirirse, o öyle geçer.
Büyüklük taslayan, kibirli ve küstah adam, tatsız ve sevimsiz olur; kibirli insanın itibari günden güne azalır.
Eğer kendine candan bağlı birisini arıyorsan, sözün kısası, kendinden daha candan birini bulamazsın.
Dâima iyilik yap ki, kendin de iyilik bul.
Doğan ölür, ondan eser olarak söz kalır. Sözünü iyi söyle, ölümsüz olursun.
Elini uzatarak gökteki yıldızları tutsan ve başın göğe değse bile, sonunda sen yine yerdesin.
Ey asil insan! insanlığı elinden bırakma; insanlığa karşı daima insanlıkla muamele et.
İşi adaletle yap, buna gayret et; hiç bir zaman zulüm etme; Allah'a kulluk et ve O'nun kapısına yüz sür.
Ey nimet sahibi olan kimse, şükret. Şükredene Tanrı nimetini artırır.
İnsan nadir değil, insanlık nadirdir. İnsan az değil, doğruluk azdır.
Çok mal aç gözlüyü doyurmaz. Ecel gelince pişman olur, fakat artık işini yoluna koyamaz.
Akıl bir meşaledir. Kör için göz, ölü vücut için can, dilsiz için sözdür.
Çok dinle fakat az konuş. Sözü akıl ile söyle ve bilgi ile süsle.
Fenalık cahillikten doğar, hastalıklar kötülükler hep aynı noksanlıktan ileri gelir. Fakat tedavi ile hastalara şifa verilebilir; terbiye ile kötüler iyi edilebilir; okumak yoluyla da bilgisizlere bilgi verilmiş olur.
Gönlünü ve dilini doğru tut!
Gurur faydasızdır, o insanları kendinden soğutur. Alçak gönüllülük ise insanı yükseltir.
Halka faydalı ol, onlara zarar verme!
Her sözü söz diye ağzından çıkarma. Lüzumlu olan sözü düşünerek ve ihtiyatla söyle.
Her bakımdan tam zengin olmak istersen, kanaatkâr ol. Böylece kendi nasibini elde etmiş olursun.
Huzur istersen zahmet ile birlikte gelir. Sevinç istersen kaygı ile birlikte bulunur.
İşe acele ile girme, sabır ve teenni ile hareket et. Acele yapılmış olan işler yarın pişmanlık getirir.
İnen yükselir, yükselen iner, parlayan söner ve yükselen durur.
İnsan süsü, yüz; yüzün süsü, göz; aklın süsü, dil; dilin süsü, sözdür.
İnsan, binlerce yaşasa, arzu ettiği şeylere kavuşsa bile, yine dileği bitmez.
İnsana insanlığı nispetinde mukabelede bulun. Böyle mukabelede bulunduğu için, insana insan adı verilmiştir.
İnsanı dil kıymetlendirir ve insan onunla saadet bulur. İnsanı dil kıymetten düşürür ve insanın dili yüzünden başı gider.
İnsanların seçkini insanlığa faydalı olan insandır. Halk nazarında muteber kimse, merhametli olan insandır.
İyi hareket et, kötülerin zararlarını ortadan kaldır!
Kara toprak altındaki altın, taştan farksızdır. Oradan çıkınca, beylerin başında tuğ tokası olur.
Kimin sana biraz emeği geçerse, sen ona karşılık daha fazlasını yapmalısın.
Menfaat sandalyeye benzer; başında taşırsan seni küçültür, ayağının altına alırsan seni yükseltir.
Öfke ve gazapla işe yaklaşma; eğer yaklaşırsan, ömrü heder edersin.
Söz ağızda iken sahibinin esiridir, ağızdan çıktıktan sonra sahibi onun esirdir.
Yalnız kendi menfaatini gözeten dosta gönül bağlama. Fayda görmezse, sana düşman olur, ondan vazgeç.
Kutadgu Bilig (Kut Veren Bilgi) kitabında der ki:
192-223 numaralı beyitler:
" Ey alim hakim, dileğim benden sonra geleceklere kalacak bir söz söylemek idi.
" Anlayış geldi ve: --İyice dikkat et; sözün yanlış olursa, sana zararı dokunur-- dedi.
" Halkın dili kötüdür, seni çekiştirir; insanin tabiatı kıskançtır, etini yer.
" Dikkatle bakınca, yüküm hafifledi; kendi kendime: Söyle, içindekileri dök dedim.
" Sebebini sorarsan, sana söyleyeyim; er mert ve yiğit, sözümü dinle.
" Bu yalinguk (insan) adi insana yanıldıgı (yangluk) için verildi; yanılmak (yangluk) insan (yangluk) için yaratıldı.
" Sen bana yanılmayan bir kimse söyleyebilir misin; ben sana yanılan binlerce insan göstereyim.
" Bilgi sahibi insanlar pek azdır; bilgisiz ise çoktur; bil ki, anlayışsız insanlar çok; anlayışlılar ise, nadirdir.
" Bilgisiz bilgiliye daima düşman olmuştur; bilgisiz bilgili ile her zaman mücadele halindedir.
" İnsandan insana çok fark vardır; bu fark bilgiden ileri gelir, sözüm buna dairdir.
" Bu sözümü bilgili için söyledim, bilgisizin dilini ben de bilemiyorum.
" Benim bilgisiz ile hiç bir sözüm yoktur; ey bilgili, iste ben senin kulunum.
" Sözümü sana söylemiş olduğum için, çekinerek, iste böyle senden özür diledim.
" Sözü söyleyen yanılabilir ve şaşırır; anlayışlı isterse, bunu düzeltir.
" Söz, deve burnu gibi, yularlıdır; o, dişi deve boynu gibi, nereye çekilirse, oraya gider.
" Sözü bilerek söyleyen çok kimse var; benim için sözü anlayan adam azizdir.
" Bütün iyilikler bilginin faydasıdır; bilgi ile göğe dahi yol bulunur.
" Sen her sözünü bilgi ile söyle; her kesin bilgi ile büyük olduğunu bil.
" Söz kara yere mavi gökten indi; insan kendisine sözü ile değer verdirdi.
" İnsan gönlü dibi olmayan bir deniz gibidir; bilgi onun dibinde yatan inciye benzer.
" İnsan inciyi denizden çıkarmadıkça, o ister inci olsun, ister çakıl taşı, fark etmez.
" Kara toprak altındaki altın, taştan farksızdır; oradan çıkınca, beylerin başına tuğ tokası olur.
" Bilgili bilgisini dili ile meydana çıkarmazsa, yıllarca yatsa bile, onun bilgisi muhitini aydınlatmaz. Anlayış ve bilgi çok iyi şeydir; eğer bulursan, onları kullan ve uçup göğe çık.
" Anlayış ve bilginin ne olduğunu bilen, bu memleket beyi ne der, dinle.
" Dünyayı elde tutmak için, insan anlayışlı olmalıdır; halka hakim olmak için ise, hem akıl, hem cesaret gerekir.
" Dünyayı elinde tutan, onu anlayış ile tuttu; halka hükmeden, bu işi bilgi ile yaptı.
" Halkı idare eden hakim ve alim beyler, bilgisizin işini kılıç ile halletmişlerdir.
KUTADGU BİLİG'DEN PARÇALAR
Til Erdemin Mümin Asıgın Yasın Ayur
(Fa'ûlün Fa'ûlün Fa'ûlün Fa'ûl)
Ukuşka biligke bu tılmaçı til
Yaruttaçı erni yorık tilni bil
Kişig til agırlar bulur kut kişi
Kişig til uçuzlar barır er başı
Til arslan turur kör işikte yatur
Aya evlig er sak başıngnı yiyür
4 Tilin emgemiş er negü tir eşit
Bu söz işke tatgıl özünge iş it
Mini emgetür til idi ök telim
Başım kesmesüni keseyin tilim
Sözüngni küdezgil tişing barmasun
Tilingni küdezgil tişing sunmasun
7 Biliglig bilig birdi tilke başıg
Aya til idisi küdezgil başıg
Esenlik tilse sening bu özüng
Tilingde çıkarma yaragsız sözüng
Bilip sözlese söz biligke samur
Biligsiz sözü öz başını yiyür
10 Oküş sözde artuk asıg körmedim
Yana sözlemişte asıg tulmadım
Togoglı ölür kör kalır belgü söz
Sözüng edgü sözle özüng ölgüsüz
İki neng bile er karımaz özi
Bir etgü kılınçı bir edgü sözi
13 Kişi togdı öldi sözi kaldı kör
Özi bardı yalnguk atı kaldı kör
Tiriglik tilese özing ölmegü
Kılınçıng sözüng edgü tut ey bügü
Dilin meziyetini ve kusurunu (Faydasını ve zararını) söyler
Anlayış ve bilgiye tercüman olan, dildir: İnsanı aydınlatan Fasih dilin kıymetini bil.
İnsanı, dil kıymetlendirir, insan da onunla mutlu olur. İnsanı dil değerden düşürür, insanın dili yüzünden başı da gider.
Dil, aslandır, bak, eşikte yatar. Ey ev sahibi, dikkat et, sonra senin başını yer.
4 Dilinde eziyet çeken adam ne der, dinle, bu söze göre hareket et onu daima hatırda tut.
Bana dilim pek çok eziyet çektiriyor; Başımı kesmesinler de, ben dilimi keseyim
Sözüne dikkat et, başın gitmesin. Dilini tut, dişin kırılmasın.
7 Bilgili, dil için özlü bir söz söyledi: Ey dil sahibi, başını gözet.
Sen kendi selâmetini istiyorsan, ağzından yakışıksız bir söz kaçırma.
Söz: bilerek söylenirse, bilgi sayılır; Bilgisizin sözü kendi başını yer.
10 Çok sözden hiç fazla fayda görmedim; Ama söylemek de faydasız değildir.
Bak doğan ölür, ondan eser olarak da söz kalır. Sözünü iyi söyle ölümsüz olursun.
İnsan iki şey ile kendini ihtiyarlıktan korur, kurtarır. Biri iyi iş, biri de iyi söz.
13 Bak, insan doğdu, öldü, ama sözü kaldı; İnsanın kendisi gitti, adı kaldı.
Ey hakîm, ey bilgin, kendin ölümsüz bir dirilik istersen, işin de sözün de iyi olsun.
BEYİTLER
1- Kurugmış yığaçlar tonandı yaşıl
Bezendi yibül, al sarıg, kök, kızıl
2- Kişi könli tüpsüz teniz tek durur
Bilig yinçü sanı tüpinde yatur.
3- Tenizdin çıkarmasa yinçü kişi
kerek yinçü bolsun kerek say taşı
4- Yana ilçi bolsa kızıl tilki teg
Titir buğrası teg, kör, öc sürse keg
5- Bor içmes kerek kend özin tutguçı
Özin tutguçı er bulur kut, küçi
Bugünkü dille.
1- Kuru ağaçlar, yeşile donandı. Mor, al, mavi, kızıl (çiçeklerle) bezendi.
2- İnsangönlü, deniz gibidir. Bilgi, inci misali ( o denizin) altındadır.
3- Kişi, (o) denizden inciyi çıkarmazsa, ister inci ister taş olsun hepsi bir.
4- Elci, kızıl tilki,gibi kurnaz ve erkek deve gibi öç sürücü olmalıdır.
5- (Elci) şarap içmemeli ve kendini tutucu olmalıdır. Kendini tutabilen (Nefsini yenen, temkinli davranan) kişi, saadet ve güç kazanır.
Yukarıdaki beyitler, Kutadgu Bilig kitapının çeşitli yerlerinden alınmıştır. Birinci beyitte bir bahar gelişi, 2 ve 3. beyitlerde saklanan (insanın emrine verilmeyen) bilginin faydasızlığı, 4. ve 5. beyitle de iyi bir elcinin vasıfları anlatılmaktadır.
KILIÇLA KALEM
Kılıç teper erkentağı tepremez
Kılıç kanga kirse bey inçlik yemez
Kılıç til tüzer, hem budun kazganur
Kalem il tüzer hem hazine urur.
Kılıç kan tamarsa beyi alur,
Kalemdenkara tamsa altun kelür
Bugünkü dille.
Kılıç deprenirken düşman deprenemez
Kılıç kına girince beyin içi rahat edemez
Kılıç hem yurdu düzenler hem de halkı kazanır,
Kalem yurdu düzeltir ve hazineyi korur
Kılıç kan damlattıkça, bey Fetihler yapar
Kalemden kara (mürekkep) damlasa altın gelir
ALTIN GÜMÜŞ VE MİLLÎ MENFAAT
İtilmez köngülüg iter bu kümüş
Eğilmez kişini eğer bu kümüş
Kör er kördi altun özi yumuşadı
İri sözlüg erning sözi yumuşadı
Özing asgı bolma budun asgı bol
Budun asgı içre özing asgı bol
Bugünkü dille:
İtilmez gönülü iter bu gümüş
Eğilmez kişiyi eğer bu gümüş
Gözü dumanlı er, altını gördü, özü yumuşadı
Büyük söyleyenlerin de sözü yumuşadı
Kendi çıkarını kollama, halkın çıkarını gözet
Kendi çıkarını, milletin çıkarı içinde gör.
Yorumlar
Yorum Gönder