Ses Değişikliği Görülen Bazı Kelimelerin Yazımı
„Ünlü daralması görülen Türkçe kelimeler:
söyle-yor→söylüyor,
anla-yor→anlıyor,
yaşa-yor→yaşıyor,
de-yor→diyor
de-e→diye
de-en→diyen,
de-e-lim→diyelim,
ye-en→yiyen,
ye-ince→yiyince,
ye-ecek→yiyecek,
kork-ma-yor→korkmuyor,
gel-me-yor→gelmiyor...
Birden çok heceli olan kelimelerde de sadece söyleyişte daralma vardır, yazıda bu daralma gösterilmez.
atlayarak (→atlıyarak), başlayan (→başlıyan), yaşayacak (─yaşıyacak),
atlamayalım (─atlamıyalım), gelmeyen (─gelmiyen), gizleyeli (─gizliyeli)...
„Ünlü düşmesi olan kelimeler:
ağız→ağzı, burun→burnu, koyun (bağır, döş)→koynuna, alın→alnı,
oğul→oğlu, gönül→gönlüm, beniz,→benzi, ömür→ömrüm, cürüm→cürmü,
hüküm→hükmü, fikir→fikri...
ileri-le-mek→ilerlemek, koku-la-mak→koklamak,
kavuş-ak→kavşak, uyu→uyku, devir-→devril-...
nerede→nerde, burada→burda, şurada→şurda...
kayıp→kaybolmak, emir→emretmek, keşif→keşfetmek, sabır→sabretmek...
gönülden gönüle, ağıza, buruna, babadan oğula örneklerindeki gibi ekte geniş ünlü varsa hece düşmesi olmayabilir.
oyunu, koyunu vb. hece düşmesi olmayan kelimelerdir.
Özel isimlerde –hâliyle- hece düşmesi olmaz:
Gönül’e, Ömür’ü...
„ Ünsüz türemesi görülen kelimeler:
aff→af→affetmek, affı
hiss→his→hissetmek, hissi
zann→zan→zannetmek ,zannı
redd→ret→reddetmek, reddi
şıkk→şık→şıkkı,
zemm→zem→zemmetmek,
hall→hal→halli, halletmek...
fiat→fiyat, faide→fayda, zaif→zayıf,
repertuar→repertuvar, lâboratuar→lâboratuvar,
konservatuar→konservatuvar, tual→tuval, tualet→tuvalet...
Bu kelimelere benzeyip de ünsüz türemesi görülmeyen kelimeler:
Duayen, fail, faiz, fuar, fuaye, kuaför, lâik, puan, suare...
„ Ünsüz düşmesi görülen kelimeler:
Türkçede ikiz ünsüz bulunmaz. Bu yüzden Arapçadan dilimize geçmiş olan ve sonunda ikiz ünsüz bulunduran kelimeler yalın durumunda kullanıldığında ünsüzlerden biri düşer.
hakk→hak, redd→ret, hiss→his, zann→zan, zemm→zem, hall→hal, şıkk→şık, afv→af...
Alıntı kelimelerden ft, st ünsüz çiftleriyle bitenlerin bir kısmında t sesi söyleyişte düşme eğilimi gösterse de yazıda korunur.
çift, rast, serbest...
Farsça “hane” kelimesiyle yapılan birleşik kelimelerde “ha” hecesi korunmalıdır.
Hastahane, pastahane, postahane, muayenehane, yazıhane, sarphane, dökümhane, yatakhane, yemekhane, dershane, eczahane...
Fransızca’dan dilimize girmiş olan sürpriz kelimesindeki r, yazıda da konuşmada da korunur.
„ n→m değişimi görülen kelimeler:
Türkçe veya yabancı kelimelerde b’den önce gelen n sesi m’ye dönüşebilmektedir.
saklanbaç→saklambaç, dolanbaç→dolambaç, anbar→ambar, canbaz→cambaz, anber→amber, çeharşenbe→çarşamba, pencşenbe→perşembe, çenber→çember, sünbül→sümbül, penbe→pembe, tenbel→tembel, menba→memba...
İstanbul, Safranbolu, Zeytinburnu, düzenbaz, sonbahar, bin bir, binbaşı, onbaşı gibi kelimelerde söyleyişte m’ye doğru bir kayma olmasına rağmen yazda yine “n” olarak korunur.
„ i→ı dönüşümü görülen bazı Arapça kelimeler. Bunlarda “k” sesi daima kalın okunur.
inkılâp, inkıyat...
„ b→p değişmesine uğratılan Arapça kelimeler:
“s”den sonra gelen “b”, “p”ye dönüşür.
nispet, ispat, kispet, müspet, naspetmek, tespit, tespih...
“s”den sonra gelmeyen “b”ler ise olduğu gibi kalır.
Makbul, ikbal, tatbik, teşbih...
„ c→ç değişmesi görülen ve görülmeyen Arapça kelimeler:
eçhel, içtihat, içtimaî, meçhul...
mescit, tescil, teşci...
„ d→t değişmesi görülen yabancı kelimeler
Farsça “-dar” soneki bulunduran kelimelerde d, t’ye dönüşür.
emektar, minnettar, silâhtar, taraftar...
Bazı Arapça kelimeler:
metfun, methal, methiye, tetkik...
Bazı Arapça kelimelerde “d” korunmuştur:
takdim, takdir (taktir farklı anlamdadır), takdis, tasdik, tekdir...
„ “din” kelimesiyle kurulmuş Arapça isimler:
Seyfettin, Necmettin, Hayrettin...
„ “abd” kelimesiyle kurulmuş olan ve “u”lu veya “ü”lü kullanılan Arapça isimler:
Abdullah, Abdurrahman...
Abdülkadir, Abdülkerim, Abdülaziz, Abdülhamit, Abdüsselâm...
„Ünlü daralması görülen Türkçe kelimeler:
söyle-yor→söylüyor,
anla-yor→anlıyor,
yaşa-yor→yaşıyor,
de-yor→diyor
de-e→diye
de-en→diyen,
de-e-lim→diyelim,
ye-en→yiyen,
ye-ince→yiyince,
ye-ecek→yiyecek,
kork-ma-yor→korkmuyor,
gel-me-yor→gelmiyor...
Birden çok heceli olan kelimelerde de sadece söyleyişte daralma vardır, yazıda bu daralma gösterilmez.
atlayarak (→atlıyarak), başlayan (→başlıyan), yaşayacak (─yaşıyacak),
atlamayalım (─atlamıyalım), gelmeyen (─gelmiyen), gizleyeli (─gizliyeli)...
„Ünlü düşmesi olan kelimeler:
ağız→ağzı, burun→burnu, koyun (bağır, döş)→koynuna, alın→alnı,
oğul→oğlu, gönül→gönlüm, beniz,→benzi, ömür→ömrüm, cürüm→cürmü,
hüküm→hükmü, fikir→fikri...
ileri-le-mek→ilerlemek, koku-la-mak→koklamak,
kavuş-ak→kavşak, uyu→uyku, devir-→devril-...
nerede→nerde, burada→burda, şurada→şurda...
kayıp→kaybolmak, emir→emretmek, keşif→keşfetmek, sabır→sabretmek...
gönülden gönüle, ağıza, buruna, babadan oğula örneklerindeki gibi ekte geniş ünlü varsa hece düşmesi olmayabilir.
oyunu, koyunu vb. hece düşmesi olmayan kelimelerdir.
Özel isimlerde –hâliyle- hece düşmesi olmaz:
Gönül’e, Ömür’ü...
„ Ünsüz türemesi görülen kelimeler:
aff→af→affetmek, affı
hiss→his→hissetmek, hissi
zann→zan→zannetmek ,zannı
redd→ret→reddetmek, reddi
şıkk→şık→şıkkı,
zemm→zem→zemmetmek,
hall→hal→halli, halletmek...
fiat→fiyat, faide→fayda, zaif→zayıf,
repertuar→repertuvar, lâboratuar→lâboratuvar,
konservatuar→konservatuvar, tual→tuval, tualet→tuvalet...
Bu kelimelere benzeyip de ünsüz türemesi görülmeyen kelimeler:
Duayen, fail, faiz, fuar, fuaye, kuaför, lâik, puan, suare...
„ Ünsüz düşmesi görülen kelimeler:
Türkçede ikiz ünsüz bulunmaz. Bu yüzden Arapçadan dilimize geçmiş olan ve sonunda ikiz ünsüz bulunduran kelimeler yalın durumunda kullanıldığında ünsüzlerden biri düşer.
hakk→hak, redd→ret, hiss→his, zann→zan, zemm→zem, hall→hal, şıkk→şık, afv→af...
Alıntı kelimelerden ft, st ünsüz çiftleriyle bitenlerin bir kısmında t sesi söyleyişte düşme eğilimi gösterse de yazıda korunur.
çift, rast, serbest...
Farsça “hane” kelimesiyle yapılan birleşik kelimelerde “ha” hecesi korunmalıdır.
Hastahane, pastahane, postahane, muayenehane, yazıhane, sarphane, dökümhane, yatakhane, yemekhane, dershane, eczahane...
Fransızca’dan dilimize girmiş olan sürpriz kelimesindeki r, yazıda da konuşmada da korunur.
„ n→m değişimi görülen kelimeler:
Türkçe veya yabancı kelimelerde b’den önce gelen n sesi m’ye dönüşebilmektedir.
saklanbaç→saklambaç, dolanbaç→dolambaç, anbar→ambar, canbaz→cambaz, anber→amber, çeharşenbe→çarşamba, pencşenbe→perşembe, çenber→çember, sünbül→sümbül, penbe→pembe, tenbel→tembel, menba→memba...
İstanbul, Safranbolu, Zeytinburnu, düzenbaz, sonbahar, bin bir, binbaşı, onbaşı gibi kelimelerde söyleyişte m’ye doğru bir kayma olmasına rağmen yazda yine “n” olarak korunur.
„ i→ı dönüşümü görülen bazı Arapça kelimeler. Bunlarda “k” sesi daima kalın okunur.
inkılâp, inkıyat...
„ b→p değişmesine uğratılan Arapça kelimeler:
“s”den sonra gelen “b”, “p”ye dönüşür.
nispet, ispat, kispet, müspet, naspetmek, tespit, tespih...
“s”den sonra gelmeyen “b”ler ise olduğu gibi kalır.
Makbul, ikbal, tatbik, teşbih...
„ c→ç değişmesi görülen ve görülmeyen Arapça kelimeler:
eçhel, içtihat, içtimaî, meçhul...
mescit, tescil, teşci...
„ d→t değişmesi görülen yabancı kelimeler
Farsça “-dar” soneki bulunduran kelimelerde d, t’ye dönüşür.
emektar, minnettar, silâhtar, taraftar...
Bazı Arapça kelimeler:
metfun, methal, methiye, tetkik...
Bazı Arapça kelimelerde “d” korunmuştur:
takdim, takdir (taktir farklı anlamdadır), takdis, tasdik, tekdir...
„ “din” kelimesiyle kurulmuş Arapça isimler:
Seyfettin, Necmettin, Hayrettin...
„ “abd” kelimesiyle kurulmuş olan ve “u”lu veya “ü”lü kullanılan Arapça isimler:
Abdullah, Abdurrahman...
Abdülkadir, Abdülkerim, Abdülaziz, Abdülhamit, Abdüsselâm...
Yorumlar
Yorum Gönder