Türk destanlarında atlar da sahipleri kadar olağanüstü
özelliklere sahiptirler. İnsan dilinden anlayan ve insan gibi konuşabilen
atlar, çoğu zaman sahiplerini tehlikelerden korurlar ve ölümden kurtarırlar. Uçma
yeteneğine sahip olan bu atlar eski Türk destanlarında Tulpar adıyla
bilinirler.
Başkurt inançlarına göre Tulpar adı verilen kanatlı atın
kanatlarını hiç kimse göremez. Tulpar kanatlarını, yalnız karanlıkta, büyük
engelleri ve mesafeleri aşarken açar. Eğer birisi tarafından Tulpar’ın
kanatları görülürse, Tulpar’ın kaybolacağına inanılır
Başkurtların kahramanlık destanı olan Ural Batır’da ata
tapınmanın izleri korunmuştur. Bu destanda, Tulpar adı verilen kanatlı atlardan
olan Akbuzat ve Sarat, gökyüzünde yaşayan tanrısal atlardır. Akbuzat, Göklerin
hâkimi Samrav’ın karısı Koyaş’tan (Güneş’ten) doğmuş olan kızları Humay’ın
kutsal atıdır. Sarat ise, Samrav’ın Ay’dan doğmuş olan kızı Ayhılu’nun atıdır.
Ural Batır ve Akbuzat rivayetlerinde dev at Akbuzat, kahramanların koruyucusu
ve yeryüzündeki atların neslini devam ettiren aygır rolünde ortaya çıkar.
Başkurt rivayetlerine göre, Büyükayı’nın en dıştaki iki
yıldızı semavi atlar olup, adları Buzat (Boz at) ve Sarat (Sarı at) olarak
bilinir. Karaçay Malkar folklorunda da Küçükayı’nın iki yıldızı Sarı aygır ve
Toru (Doru) aygır adlarıyla tanınır.
Eski Türk destanlarının Tulpar adını taşıyan uçan
atmotifine Kuzey Batı Türk lehçelerinin hemen hepsinde ve Uygurcada rastlamak
mümkündür. Tulpar adlı uçan at İdil Ural’da Başkurtlar ve Kazan Tatarları
arasında, Orta Asya’da Kazaklar, Kırgızlar, Altaylar, Karakalpaklar arasında
olduğu kadar, Kafkaslarda Karaçay Malkarlılar ve Kumuklar arasında da yaşayan
en canlı destan unsurudur.
Çeşitli dillerde konuşan Kafkasya halklarının dillerinde
ve folklorlarında da Tulpar adının karşımıza çıkması, onların Kumuk ve Karaçay
Malkar Türkleriyle girdikleri kültür eletkileşimin bir sonucudur.
Kumuk Türkçesinde ;
Tulpar dünyanı birevü buççagında busa da, öz yılkısın
tabar
(Tulpar dünyanın bir köşesinde olsa da, kendi sürüsünü
bulur)
atasözünde tezahür eden Tulpar adı, onların komşuları
olan çeşitli Dağıstan halklarının dillerinde de kendisine bir yer bulmuştur.
Avar, Lak, Andi, Dargı ve Tabasaran dillerinde Tulpar kelimesi yaşamaktadır...
Yorumlar
Yorum Gönder