ü İslamiyet'ten önce başlamıştır.
ü Eskiden “kam,baksı” adı verilen ozonlara bu dönemde “AŞIK”adı verilmiştir.
ü Âşıklar şiirlerini bağlama adı verilen sazlarla köy köy dolaşıp söylemiştir.
ü Hece ölçüsü kullanılmıştır.
ü Dili sadedir.
ü Nazım birimi dörtlüktür, yarım kafiye kullanılmıştır.
ü Son dörtlükte şairin mahlası(adı) kullanılır.
ü Şairler şiirlerini “CÖNK” adı verilen defterde toplarlardı.
ü Aşk, ölüm, gurbet, ayrılık konuları sıklıkla ilenmiştir.
ü Coşkulu, lirik bir söylenişi vardır.
ü Koşma, mani, türkü, semai, varsağı destan gibi biçimleri mevcuttur.
ü 17. yüzyıldan sonra divan edebiyatından etkilenmeye başlamıştır.
KOŞMA
ü Aşk, ayrılık, gurbet gibi geniş çerçeveli konuların işlendiği bir türdür.
ü 11’li hece ölçüsüyle yazılır.
ü En az 3 en fazla 6 kıtadan oluşur.
ü Dili sadedir.
Kafiye düzeni “abab,cccb,dddb…”şeklindedir.
ü Son dörtlükte şairin mahlası bulunur.
ü Koşmanın konularına göre “güzelleme, koçaklama, ağıt, taşlama”adlı türleri vardır.
ü GÜZELLEME: İnsan ve doğa sevgisinin lirik bir edayla işlendiği koşmalara denir.
ü KOÇAKLAMA: Savaş, yiğitlik, kahramanlık gibi konuları işleyen koşmalara denir.
ü AĞIT: Ölen kişinin arkasından duyulan acının ve onun iyiliklerinin işlendiği koşmadır.
ü TAŞLAMA: Toplumun veya bireylerin aksayan yönlerini eleştiren koşmalara denir.
VARSAĞI
ü Toros Dağları ve Adana civarında yaşayan “VARSAK” boylarının söyledikleri türkülere denir.
ü Kafiye düzeni koşma gibidir.
ü 4+4 şeklinde 8’li ölçüyle söylenir.
ü “BRE, BEHEY, HEY “ nidaları sıklıkla kullanılmıştır.
ü En az 3 en fazla 5 dörtlüktür.
SEMAİ
ü Özel bir ezgiyle söylenen bir türdür.
ü Kafiye düzeni koşma ile aynıdır.
ü 4 + 4 =8 ‘li ölçüyle yazılır.
ü 3–5 dörtlükten oluşur.
DESTAN
ü 6+5 ‘li hece ölçüsüyle söylenir.
ü Halk edebiyatının en uzun nazım biçimidir.
ü Kendine özgü bir söylenişi vardır.
ü Kafiye düzeni koşma ile aynıdır.
ü Ayaklanma, kıtlık, savaş, hastalık gibi toplumsal konular işlendiği gibi bireysel konuların işlendiği destanlar da vardır.
ü Dörtlük sayısında sınırlama yoktur.
B) ANONİM TARZI TÜRK HALK EDEBİYATI
ü Halkın ortak ürünüdür.
ü Yüzyıllar süren gelişim gösterir.
ü Hece ölçüsü kullanılmıştır.
ü Halkın yaşamından otaya çıkmıştır.
ü Sözlü ürünlerdir, çok sonraları birileri tarafından yazıya geçirilmişlerdir.
ü Türkü, destan, masal, ninni, bilmece, mani, halk hikâyeleri gibi nazım şekilleri vardır.
TÜRKÜ
ü Belli bir ezgiyle söylenir.
ü 7,8,11,14 ‘li ölçülerle söylenir.
ü Hemen her konuda söylenir.
ü Bölgesel özellik ve ad değişikliğine uğrayabilir.
MANİ
ü “aaxa” şeklinde kafiyelenir.
ü 4+3 şeklinde ölçüsü vardır.
ü İlk iki dizesi ayrık yani hazırlık özelliği taşımaktadır. Asıl mesaj üçüncü dizede verilir.
ü Her konuda söylenebilir.
ü Düz, cinaslı ve artık mani gibi çeşitleri vardır.
NİNNİ
ü Annelerin bebeklerini uyutmak amacıyla belli bir ezgi ile söylediği parçalardır.
ü Çocukların psikolojisi üzerinde etkilidir
ü Manzum özelliktedirler.
BİLMECE
ü Çoğunlukla cevabı içinde saklı bulunan ve düşünceyi geliştirmek amacıyla türetilen soru biçimlerine denir.
ü Güzel vakit geçirmek amacıyla çıkarıldıkları düşünülmektedir.
ü Manzum – mensur şekilleri vardır.
ATASÖZLERİ
ü Yüzyıllar süren tecrübeler sonunda ortaya çıkan özlü sözlerdir.
ü Kelimeleri değiştirilemezler.
ü Aynı konuda birbiriyle çelişen atasözleri olabilir.
C) DİNİ-TASAVVUFİ (TEKKE) TÜRK HALK EDEBİYATI
ü Hem hece hem de aruz ölçüsü kullanılmıştır.
ü Eserlerde genellikle Allah sevgisi işlenmiştir.
ü Hem dörtlük hem beyit kullanılmıştır.
ü Dil halkın kullandığı dil olmakla beraber Arapça-Farsça kelimelerde kullanılmıştır.
ü Bu eserleri daha iyi anlayabilmek için belli bir dini bilgiye sahip olmak gerekir.
ü Bu eserlerde dönemin çarpıklıkları da işlenmiştir.
ü Şairler genellikle dini eğitim almışlardır.
ü İlahi, nefes, şathiye, nutuk, devriye, hikmet gibi nazım şekilleri vardır.
İLAHİ
ü Hecenin 7’li-11’li kalıbıyla belli bir ezgiyle söylenen coşkulu şiirlerdir.
ü Allah’ın aşkı ve O’na kavuşma arzusu işlenir.
ü Hem hece hem de aruzla yazılan ilahiler vardır.
ü İlahi’ye Aleviler “Deme”, Bektaşiler “Nefes” Mevleviler “Ayin” adını vermişlerdir.
NUTUK
ü Tekkede tarikata yeni giren müritlere dinin ve tarikatın esaslarını aktarmak için yazılan şiirlere denir.
ü 11’li hece ölçüsü ile yazılır.
ŞATHİYE
ü Dinin bazı inceliklerini alay edermişçesine anlatan şiirlere denir.
ü Birçok şair bu şiirlerden dolayı horlanmış hatta öldürülenler de olmuştur.
Yorumlar
Yorum Gönder