BATI EDEBİYATINDA EDEBî AKIMLAR
Bu bölümde Rönesans’tan sonra Batı edebiyatların- da ortaya çıkan edebî akımlar ve bu akımların temsil- cileri üzerinde Durulacaktır.
Rönesans’tan (yeniden doğuş) Montaigne, Cervantes ve Shakespeare çok etkilendiler.
Avrupa klâsik edebiyatı Rönesans’la başlamıştır.
Rönesans’la birlikte ortaya çıkan hümanizm, eski Yunan sanatına ve edebiyatına yöneldi.
Hümanistler, insan sevgisini ve değişmeyen temel insanı ele aldılar.
İtalyan Dante, hümanizmin temsilcisi sayılır.
KLÂSİSİZM
17. yy.da Fransa'da ortaya çıkmıştır.“1660 ekolü”diye de bilinir.
“Klâsisizm”, kuralcı sanat yolu demektir.Eski klâsik edebiyatların yeniden işlenmesi ve yorumlanması sonucu 17. yüzyılın ortaları ve 18. yüzyılın sonunda bu akım görüldü.
-Tiyatro ve şiirde başarılı olmuştur.
-Sanatçılar, Eski Yunan ve Lâtin edebiyatlarını kendilerine örnek olarak seçmişlerdir. Klâsik edebiyat, Yunan ve Lâtin edebiyatlarına bağlıdır. İşlenen konular da bu çevredendir.
-Gerçek, sadece akıl yoluyla bulunur. Duygular aldatıcı ve gelip geçicidir, akıl ise daimi ve en değerli şeydir. Bundan dolayı edebiyatta da akıl ve sağduyu ön plânda olmalıdır. Bir edebî eserin değeri ve güzelliği akla ve sağ duyuya uygun olmasından kaynaklanır.
-Diğer önemli kavram tabiattır. Sanatçı tabiatı taklit etmeye çalışmalıdır. Tabiat gerçektir; gerçekten daha güzel bir şey olamaz. Ama klâsisizmde dış dünya ve tabiatla değil, insanın tabiatı ve iç âlemi ile ilgilenilmiştir. Bütün insanlarda ortak olan, değişmez davranışlar ele alınmıştır. bütün insanlarda ortak olan davranışlar gerçektir. Bu sebeple eserlerde değişmez tipler ortaya konmuştur. ---Ama bu tiplere toplumda rastlama ihtimali yoktur.Klâsisizmde taklit önemlidir.
-Bu edebiyattaki eserlerde özellikle insan ön plândadır. İnsan dışındaki varlıklar, giyim kuşam, dekor, dünya ikinci plândadır.
-Kahramanlar toplumun üst tabakasından, aristokrat kesimden seçilmiştir. -Kusurlu, sakat kişilere rastlanmaz. Seçkin ve olgun insanların ruh hâlleri incelenir. Tiyatroda da yüksek zümre hayatı ve mitoloji konu edilmiştir.
-Sanat eserinde ahlâka uygunluk önemli bir kıstastır.
-Seçkin bir üslûp, eserlerin biçimce kusursuzluğu dikkat edilen hususlardandır. --Üslûp kaygısı ve biçim ön planda olduğu için "sanat için sanat" ilkesi benimsenmiştir. Dil ince ve süzme bir dildir; bayağılıktan, kaba sayılabilecek sözlerden uzaktır. Aydınların kullandığı dil esas alınmıştır.
-Konunun gerçeğe uygun olmasına dikkat etmişlerdir.
-Konu değil, konunun işleniş biçimi önemli olduğu için aynı konu, başka yazarlar tarafından tekrar işlenmiştir.
-Bu dönemde didaktik şiir gelişmiş, lirik şiir duraklama dönemine girmiştir.
-Yazarlar eserlerinde kişiliklerini gizlemişler, duygu ve düşüncelerini açığa vurmamışlardır.
Tiyatroda üç birlik kuralına (olayda, mekânda, zamanda birlik) uyulmuştur.
Önemli temsilcileri
Trajedide: J. Racine, P. Corneille
Komedide: Moliere
Fablda: La Fontaine
Eleştiride: Boileau
Romanda: Fenolen
Denemede: Le Bruyere
Türk edebiyatında
Konuların eski Yunan ve Lâtin kaynaklı olmasından dolayı klâsisizm pek ilgi görmemiştir. Akla değer verdiği için Şinasi ve Moliere’den yaptığı adaptasyonlarla Ahmet Vefik Paşa klâsisizmden etkilenen sanatçılardır.
ROMANTİZM
Klâsisizme tepki olarak,
19. yüzyılın birinci yarısında (1830’lu yıllar)
İngiltere’de ortaya çıkmış ve bütün Avrupa'da, özellikle Fransa, İngiltere ve Almanya'da çok gelişmiştir.
Klâsik akımın bütün kural ve şekilleri kırılmıştır.
Klâsisizmin aksine duygulara, hayallere, içgüdülere ve tutkulara aşırı derecede yer verilmiştir.
Dilde ve ifadede serbest davranılmış, sanatlı ve süslü bir dil kullanılmıştır. Dilde de konuda olduğu gibi tezada yer verilmiştir.
Konular eski Yunan ve Lâtin kaynaklarından alınmak yerine, millî tarihten ve günlük hayattan alınmıştır. Yunan mitolojisi yerine Hıristiyanlık ve millî efsaneler işlenmiştir.
Klâsisizmin ihmal ettiği din duygusuna önem verilmiştir.
Klâsisizmin tersine Romantizmde tabiat önem kazanmış, büyük bir sevgiyle uzun uzun tabiat tasvirleri yapılmıştır.
İnsanlar çevreleri içinde işlenmiştir. Ancak tabiat, sadece bir fon olarak kullanılmıştır.
Yazarlar, eserlerinde kişiliklerini gizlememiş; kendi duygularını, sevinçlerini, üzüntülerini, öfkelerini, izlenimlerini anlatmış, öğüt verip okuyucuyu duygulandırmışlardır.
Fransız İhtilâli sırasında dökülen kanlar romantiklerde derin bir melânkoliye sebep olmuştur. Bu yüzden yaşamayı acı çekmek saymışlar, acındırmaya önem vermişlerdir. Veremi, intiharı, genç yaşta ölmeyi moda hâline getirmişlerdir.
Tezat önemlidir; tabiatta ve hayatta zıt olan her şey sanata sokulmuştur. İdeal insanlar kullanıldığı gibi, iyi-kötü, güzel-çirkin, yanlış-doğru çatıştırılmış, kahramanlar ya iyi ya da kötüyü temsil etmişlerdir. Soyut tipler yerine, somut, yaşayan tipler seçilmiştir.
Üç birlik kuralı kırılmış ve bu da tiyatroda dram türünü geliştirmiştir.
Bu akımda özellikle şiir (lirik şiir), tiyatro, deneme, gezi ve roman türleri çok gelişmiştir.
Başlıca temsilcileri
Fransa'da: Chateaubriand, J. J. Rousseau, Victor Hugo (akımın öncüsü; şiir, roman ve dramda), A. Dumas, A. de Musset, A. de Vigny;
Almanya'da: Goethe, Schiller;
İngiltere'de: Lord Byron, Shelley; (Shakespeare romantizmin kaynağı sayılır)
Türk edebiyatında;
Bu akımda geniş hayallere, millî ruha ve tabiata verilen önem sebebiyle Namık Kemal, Abdülhak Hamit Tarhan, Ahmet Mithat (bir ölçüde), Recaizade Mahmut Ekrem, Tevfik Fikret (ilk dönem şiirleri ile) bu akımı benimsemiş veya eserlerinde yansıtmışlardır
REALİZM
19. yy.ın ikinci yarısında Romantizme tepki olarak doğmuş ve gelişmiştir.
Daha çok roman ve hikâye türünde gelişmiştir.
Sanatın sanattan başka gayesi yoktur. Dinî, ahlâkî ve sosyal amaçları da yoktur.
Beş duyuyla algıladıklarımızı var sayan Pozitivizm felsefesinden etkilenmiş; tabiatı, toplumu, olayları ve gerçeği olduğu gibi anlatma yolunu tutmuştur.
Gerçeğin yansıtılmasında gözleme başvurulmuştur. Tarafsız bir şekilde tasvir yapılmasına önem verilmiştir.
Olayların oluşumunda etkili olan sosyal nedenler incelenmiştir.
İnsan kişiliğinin oluşmasında çevrenin önemli olduğu düşünülmüş ve çevre bütün ayrıntılarıyla işlenmiştir. Bu yüzden kahramanlar, karakterlerine, yaşlarına ve çevrelerine göre tanıtılır. Karakter tasvirleri ve töreler önemlidir.
Kahramanlar, hemen her yerde ve her zaman karşılaşabileceğimiz kişilerdir.
Duyguların yerini insan ve toplum gerçekleri almıştır. Sanatçı eserinde kendini gizler, kendi görüş ve duygularını eserine yansıtmaz. His ve hayale kapılmadan toplum gerçeklerini olduğu gibi ve tarafsız olarak yansıtır.
Biçim güzelliği konu kadar önemlidir. Edebî güzelliğe ve üslûba önem verilmiş, kelimelerin seçiminde özen gösterilmiştir. Üslûp yağmacıksız ve kusursuz olmalıdır.
Önemli temsilcileri
Fransa'da: Honore de Balzac (kurucusu), G. Flaubert, Stendhal, Goncourt Kardeşler;
Rusya'da: Tolstoy (kurucusu), A. Çehov, Dostoyevski
Türk edebiyatında
Recaizade (ilk realist roman ve hikâye yazarı), Samipaşazade Sezai, Nabizade Nazım, Halit Ziya (en önemlisi), Ömer Seyfettin, Refik Halit Karay, Yakup Kadri Karaosmanoğlu
PARNASİZM
19. yy.ın sonlarında,şiirde romantizme tepki olarak Fransa’da doğmuştur.Realizm ve natüralizmin şiire uygulanmasıdır.Şiirde, şairin şahsi duygular gizlenerek, tabiat manzaraları ve felsefî düşünceler anlatılmıştır. Tasvirler oldukça canlı ve başarılıdır.
Parnasyenler, toplumun problemleri ile ilgilenmemiş; dış görünüşe, doğal güzelliklere, gözlem ve tasvire önem vermiş, yabancı ülkelerin sanata elverişli, egzotik güzellikleri ile de ilgilenmişlerdir.
Parnasçılara göre şiirin temel amacı güzelliktir. Bundan dolayı sanat için sanat görüşünü benimsemişlerdir.
Düşünceye, şekil ve söyleyiş güzelliğine önem vermişlerdir. Ölçü ve kafiye önemlidir. Kelime seçimine, sıralanışına ve bununla sağlanan ahenge büyük önem verilmiştir. Bu bakımdan mısraın özünde bir duygu aranmamıştır.
Tarihi olaylar, kişiler, uygarlık ve kültürler şiire konu edilmiştir. Kendi tarihlerindeki üstün dönemlere ve yükselişlere özlem duymuşlardır.
Yunan, Lâtin kültür ve mitolojisine geri dönülmüştür.
Önemli temsilcileri
Th. Gatier, Lisle, S. Prudhomme, François Coppe, Banville, Heredia,
Türk edebiyatında
Tevfik Fikret, Cenap Şahabettin, Yahya Kemal
NATÜRALİZM
19. yy.ın ilk yarısında Fransa’da doğmuştur.Daha çok nesirde görülmüş bir akımdır.Realizme tepki olarak değil, realizmin gerçekçilik oranını yetersiz bulduğu için doğmuş bir akımdır.
Edebiyata gözlem ve deneyin bağlı olduğu determinizmi sokmuştur. Determinizme göre tabiatta aynı sebepler, aynı şartlarda aynı sonuçları doğurur. Natüralistler determinizmi topluma ve insana uygulamışlardır.
Toplum büyük bir lâboratuar, insan denek, sanatçı da bilgindir.
Natüralistler, insanın bütün özelliklerini bilim çıplaklığı ile ortaya çıkarmayı amaçlamışlardır.
İnsanların davranışlarını soya çekime bağlı içgüdülerin belirle- diğine inanmışlardır.
Sanatçı tam bir bilim adamı tarafsızlığıyla davranmak zorundadır. Bu yüzden seçilen kişiler tam bir bilim adamı tarafsızlığıyla konuşturulurlar. Kahramanlar yetiştikleri çevreye göre konuşurlar.
Natüralistler "sanat toplum içindir" anlayışıyla sanatı, toplumun yaralarını deşip çirkinlikleri ortaya çıkaracak bir araç olarak görmüşlerdir.
Çevre tasvirleri çok önemli değildir. İğrenç, çirkin ve bayağı sahneler dahi tasvir edilmiştir. Onlara göre hayat bayağı, çirkin, aşağılık iç güdülerden ibarettir. Bedende ruh da yoktur. Kötü çevreler kötü kişileri yetiştirir. Bunda kişilerin günahı yoktur. Kişiliği çevre oluşturduğu için çevrenin iyi gözlemlenmesi ve tasvir edilmesi önemlidir.
Natüralist eserlerde aşırı bir kötümserlik hakimdir.Eserler genellikle bir felâketle biter.
Üslupta titiz değildirler, çirkin sözlere sık sık yer verirler. Dilleri her seviyedeki insanın anlayabileceği bir dildir.
Önemli temsilcileri
Kurucusu Emile Zola’dır. Diğer temsilcileri: Alphonse Daudet, Guy de Maupassant, J. Steinbeck,
Türk edebiyatında
Beşir Fuat (ilk), Nabizade Nazım, Hüseyin Rahmi Gürpınar.
Yorumlar
Yorum Gönder